De valkuilen van groothoeklenzen

In de eerste aflevering hebben we het gehad over de kracht van groothoeklenzen. Nu is het tijd voor de valkuilen.

De grote beeldhoek, de vertekening, de versterking van de diepte en de grote scherptediepte zijn kenmerkend voor groothoek. Samen vormen ze het unieke groothoek perspectief. Een perspectief dat spannende beelden kan opleveren.

De kracht van groothoek is vooral dat het foto's kan opleveren met veel context, betrokkenheid en diepte.

Maar groothoek is niet bepaald makkelijk. Het vereist best wel wat oefening. Laten we kijken wat de valkuilen zijn en hoe je die kan vermijden.

Er ontbreekt een duidelijke blikvanger

Groothoek maakt alles klein wat niet dichtbij is. Het gevaar bestaat dat de foto dan geen duidelijk visueel startpunt heeft. Alles komt zo klein in beeld dat de kijker niet goed weet waar die moet beginnen. Je verdwaalt en haakt af.

Dit is de meest beruchte valkuil van groothoek. Kijk maar!

Geen duidelijke blikvanger	Wel een duidelijke blikvanger

Om de foto beter toegankelijk te maken heb je iets nodig dat goed opvalt. Iets dat direct de aandacht trekt. Iets waarmee je de kijker het beeld inzuigt.

Als de foto geen duidelijke blikvanger heeft, kan je dat meestal oplossen door iets opvallends op de voorgrond te zetten.

Kijk om je heen of je iets passends ziet waar je dichtbij kan komen. Als je dichterbij komt, wordt het groter en begint het meer op te vallen. Als je dichtbij genoeg bent, wordt het vanzelf een blikvanger.

Het beeld oogt snel druk en rommelig met groothoeklenzen

De grote beeldhoek zorgt dat er veel in beeld komt. Wij mensen kunnen een beperkte hoeveelheid informatie tegelijk opnemen. Toch hebben we allemaal de neiging teveel op één foto te willen zetten. Dat werkt niet. Het levert een druk en rommelig beeld op.

Een beetje context is leuk. Dat bereik je door wat van de omgeving van het onderwerp te laten zien. Maar dat werkt alleen als de omgeving het onderwerp visueel niet overschaduwt. En dat gebeurt snel met groothoeklenzen.

Bovendien zorgt groothoek dat vrijwel alles snel scherp in beeld komt. En scherp betekent dat het aandacht trekt.

Hoe meer er scherp in beeld staat, des te groter het risico op een drukke en rommelige foto.
Dat is misschien wel de lastigste valkuil van groothoek. Kijk maar.

Druk en rommelig	Rustig en overzichtelijk

Dat kan je vaak oplossen door minder in beeld te zetten. Door keuzes te maken wat je wel en niet op de foto zet. Door alles buiten beeld te houden wat niet bijdraagt en alleen maar afleidt.

Er is teveel dode ruimte

Dode ruimte, zoals saaie stukken lucht, land of water, voegen meestal niets toe. Ze nemen veel ruimte in en maken wat echt belangrijk is nodeloos klein. Door de dode ruimte eruit te snijden wordt het onderwerp en alle interessante details eromheen alleen maar groter. Kijk maar.

Dode ruimte onderin	Geen dode ruimte

Zet daarom veel maar niet teveel in beeld. In de fotografie levert minder vaak meer op.

Groothoeklenzen vergen altijd extra aandacht. Extra aandacht voor wat belangrijk is en wat niet. Extra aandacht om alles wat niet bijdraagt buiten beeld te houden. Die aandacht wordt wel de kunst van het weglaten genoemd.

De foto komt afstandelijk over

Kenmerkend voor groothoek is dat alles ver weg klein wordt. Dat schept afstand tussen de kijker en het beeld.

Even kenmerkend voor groothoek is dat alles dichtbij juist extra groot in beeld komt. En dat vormt een goed tegengif voor afstandelijkheid.

De oplossing voor een afstandelijke foto is dan ook: zet iets op de voorgrond en zit het dicht op de huid. Dat geeft een intiem gevoel. Alsof je er zelf bij bent. Het schept betrokkenheid. En dat is het tegenovergestelde van afstandelijk. Kijk maar naar de voorbeelden.

Alsof je er zelf bij bent	Dat geeft een intiem en betrokken gevoel

Belangrijk is de afstand tot de voorgrond. Het groothoek perspectief komt alleen tot leven als je de voorgrond dicht op de huid zit. Kijk maar.

Te ver van de voorgrond: afstandelijk	Dichtbij de voorgrond: betrokken
Te ver: afstandelijk	Beter, maar had nog wel wat dichterbij gemogen

Plat als een dubbeltje

Als alles op dezelfde afstand van de lens staat, krijg je een platte pannenkoekfoto. Het beeld wordt een stuk spannender als je een schuine hoek kiest waardoor niet alles op dezelfde afstand staat. Dan werkt het groothoekperspectief in je voordeel.

Het effect is niet alleen dat je de voorgrond benadrukt en daarmee de kijker in beeld zuigt. Maar ook dat je diepte creëert, waardoor de aandacht van voor naar achter door beeld gaat.

Gelijke afstand, plat	Niet alles op gelijke afstand, meer diepte

Hoe doe je dat in de praktijk? Simpel, kom eerst dichter bij een onderwerp op de voorgrond. Kies dan een schuine hoek zodat niet alles op dezelfde afstand staat.

Diepte komt niet uit de verf

Waarschijnlijk ken je de teleurstelling wel: landschapsfoto’s en stadsgezichten waar de diepte niet goed uit de verf komt.

Diepte komt niet goed uit de verf

Eén van de oplossingen is voorgrond. Door iets op de voorgrond te zetten gebeuren er twee dingen. De foto oogt intiemer en je ervaart diepte. Beide zorgen voor veel zeggingskracht.

Om het effect van diepte te maximaliseren, is het belangrijk dat je de foto bewust uit 3 lagen opbouwt: voorgrond, middenlaag en achtergrond.

Vooral de middenlaag is van belang. Daar gaat het nogal eens mis. De middenlaag is een laag tussen de voor- en achtergrond. De middenlaag zorgt dat we de voor- en achtergrond goed uit elkaar kunnen houden. Als ze te veel overlappen loop je het risico de illusie van diepte te verliezen.

Kijk maar. Zie je dat het water de Sikh op de voorgrond en de Gouden tempel op de achtergrond goed uit elkaar houdt? Omdat de man even groot lijkt als de tempel ervaren we diepte. Hetzelfde zie je bij de boerderij. Het hek op de voorgrond is groter dan de boerderij op de achtergrond. Dat kan alleen als die laatste verder weg staat. En het hek is goed zichtbaar door het besneeuwde weiland dat hier als middenlaag fungeert.

Voorgrond, middenlaag (water) en achtergrond	Voorgrond, middenlaag (weiland) en achtergrond

Indrukwekkende achtergronden worden te klein

Beginnende fotografen hebben de neiging landschappen en stadsgezichten zo groot mogelijk te schieten. Groot wil zeggen met een grote beeldhoek. Met een brandpuntsafstand van 16 mm of minder.

Maar groothoek duwt de achtergrond verder weg en maakt het daarmee kleiner. Het resultaat is dat grote bergen op de foto overkomen als heuveltjes. En hoge gebouwen als Madurodammertjes. De grandeur is verdwenen, evenals het indrukwekkende gevoel dat je ter plekke hebt.

Kleine brandpuntsafstand maakt berg klein	Grotere brandpuntsafstand maakt berg groter

Jammer, want dat hoeft niet. Door de brandpuntsafstand aan te passen, verander je de verhoudingen tussen voorgrond en achtergrond. Met een kleine brandpuntsafstand duw je de achtergrond verder weg en maakt het kleiner. Met een grotere brandpuntsafstand trek je de achtergrond naar voren en maakt het groter.

Als je voorgrond prominent wil maken, gebruik dan een kleinere brandpuntsafstand (minder zoom). Dan wordt de achtergrond kleiner en is minder aanwezig.

Wil je dat de achtergrond prominenter in beeld komt, gebruik dan een grotere brandpuntsafstand (meer zoom). Die haalt achtergrond dichterbij en maakt het groter. Om de voorgrond dan nog in beeld te houden, moet je wel een stuk naar achter lopen.

Dit is echt een wonder. Toen ik het voor de eerste keer uitprobeerde op een strand op Flores, Indonesië, kon ik mijn ogen nauwelijks geloven. Kijk maar.

16 mm: achtergrond klein	39 mm: achtergrond groter
56 mm: achtergrond groot	70 mm: achtergrond imposant

Hoe doe je dat in de praktijk? Check altijd of belangrijke elementen in de achtergrond niet te klein in beeld zijn gekomen. Zo ja, loop dan een flink stuk naar achteren, gebruik een grotere brandpuntsafstand en probeer het opnieuw. Herhaal dit net zolang tot de achtergrond groot genoeg is. Zorg wel dat de voorgrond steeds even groot in beeld blijft. Daarvoor moet je meer naar achteren als je een grotere brandpuntsafstand kiest (inzoomt).

Er is sprake van over- en/of onderbelichting

De grote beeldhoek van groothoek levert grote beelden op. Daardoor heb je met groothoek vaker te maken met hoog contrast dan met normaal en tele, die kleinere beelden maken. Hoog contrast betekent dat het verschil tussen de lichtste en donkerste delen groot is. Dat heb je bijv. als er wolken of ramen in beeld staan. Bij hoog contrast loop je het risico dat de lichte delen te licht worden (overbelicht) en/of de donkere delen te donker (onderbelicht).

Kijk maar naar de landschapsfoto's hieronder. Zie je dat links de lucht te licht is. En rechts het landschap te donker. Dit is een veel voorkomend euvel bij groothoek.

Overbelichting van de lucht	Onderbelichting van het landschap

Hoe los je dat op? Natuurlijk kun je de belichting aanpassen om overbelichting (foto links) te voorkomen. Maar dat maakt de rest van foto ook donkerder (foto rechts). Dat levert niet altijd een fraai beeld op.

Wat ook kan, is:
Een andere uitsnede kiezen waarbij je zoveel mogelijk overbelichte delen uit beeld houdt
Een ander standpunt zoeken, waarbij het contrast lager is
De foto op een ander moment van de dag te maken, als het contrast lager is
Een grijsverloopfilter gebruiken om de lucht donkerder te maken
Het beeld in de nabewerking oppoetsen
HDR gebruiken (zie de foto hieronder)

HDR: samengestelde foto zonder onder- en overbelichting

Vervorming ligt op de loer

Groothoek heeft de neiging het beeld te vervormen.
Meestal zijn het dingen die op de foto ineens scheef staan. Kijk maar!

Lichte vervorming

Zie je dat de vrouw op de voorgrond een beetje naar rechts overhelt? En de stoepa op de achtergrond een beetje naar links en naar achter? Bij groothoek heb je vrijwel altijd een beetje vervorming.

Deze vervormingen komen vooral tot uiting als je van dichtbij of met een te grote groothoek fotografeert. Vervorming is aan de randen meestal groter dan in het midden. Eerlijk gezegd hoort vervorming een beetje bij groothoek. Maar te veel oogt ... vreemd.

Huizen staan scheef	Gecorrigeerd in nabewerking

Zie je dat gebouwen naar binnen en naar achter overhellen? Ze zouden minder vervormd zijn als ik een grotere brandpuntsafstand had gebruikt en verder weg had gestaan. En de camera recht naar voren in plaats van een beetje omhoog had gehouden.

Soms kan het niet anders. Dan corrigeer ik de vorming in de nabewerking. Maar dan heb je wel voldoende ruimte aan de randen nodig.

Gezicht linker jongen is vervormd	Linker jongen staat op meer afstand, geen vervorming

Bij portretten kan je vervorming achteraf nauwelijks corrigeren en moet je het in het veld direct goed doen. Dat doe je door meer afstand nemen en meer inzoomen.