De valkuilen van telelenzen

In de derde aflevering hebben we het gehad over de kracht van telelenzen. Nu is het tijd voor de valkuilen.

Hier zijn enkele van de redenen waarom fotografen dol zijn op telelenzen:

• Je kan onderwerpen die ver weg zijn groot in beeld zetten.
• Je kan inzoomen op details die jou opvallen.
• Je kan het onderwerp goed scheiden van de achtergrond.
• Je kan een imposante achtergrond groot op de foto krijgen.

267 mm

Veel fotografen vinden telelenzen eenvoudiger dan groothoek. Toch is tele bepaald geen eitje. Ik zie dat het nog vaak misgaat. Laten we kijken wat de valkuilen zijn en hoe je die kan omzeilen.

Bewegingsonscherpte

Met een telelens kan je onderwerpen die ver weg zijn dichterbij halen en uitvergroten. Dat is natuurlijk de meest voor de hand liggende reden om een telelens te gebruiken. Tele vergroot niet alleen het onderwerp, maar ook de beweging van je handen en beweging van het onderwerp. Pas dan ook op voor bewegingsonscherpte.

Bewegingsonscherpte kan je prima voorkomen.

• Hou de camera en lens extra stevig vast.
• Gebruik een statief als er weinig licht is.
• Kies een sluitertijd die 2x zo snel is als de brandpuntsafstand. Zit je op 200 mm zorg dan voor een sluitertijd van minimaal 1/400 sec. Dat helpt bewegingsonscherpte voorkomen als je de camera met je handen vasthoud.
• Kies een sluitertijd van minimaal 1/1000 sec als het onderwerp niet stilstaat maar beweegt.

Scherp	Bewogen

Telelenzen beelden snel af in plaats van uit

Als je met een telelens inzoomt op één enkel onderwerp, loopt je het risico dat de foto een afbeelding wordt. Laat me kort uitleggen wat het verschil is tussen afbeelden en uitbeelden.

Afbeelden is laten zien hoe iets eruit ziet. Afbeelden is het verhaal saai vertellen.
Uitbeelden is er een spannende voorstelling van maken. Een inspirerende peptalk geven.

Afbeelden is een beeldende gelijkenis van het onderwerp maken. Een fotokopie. Een pasfoto. Afbeelden is de wereld letterlijk weergeven. Het gaat dan alleen over het fysieke onderwerp: gebouw, persoon, vogel, bloem ed. Over de buitenkant.

Afbeelden is een valkuil. Je gaat ervan uit dat een fraai onderwerp vanzelf een fraaie foto oplevert. En dat is meestal niet zo. Afbeelden is bovendien saai. Waar zit ‘m de lol van het fotograferen in als de camera al het werk doet? En jij alleen maar hoeft te mikken en klikken?

Een foto wordt niet alleen boeiend door WAT je afbeeldt, maar ook door HOE je het presenteert. Uitbeelden is presenteren. Een visuele vorm kiezen die het spannend - en niet al te letterlijk - in beeld zet. Er een visueel aantrekkelijke voorstelling van maken.

Hoe doe je dat? Fotografen beschikken over een grote gereedschapskist vol met compositie technieken om zeggingskracht op te roepen, zoals uitsnede, standpunt, timing en licht. Kijk maar.

Afbeelden	Uitbeelden
Afbeelden	Uitbeelden
Afbeelden	Uitbeelden
Afbeelden	Uitbeelden

Overzoom

Met telelenzen kan je lekker inzoomen op details. In het ritme van een fotoserie doen details het goed. Ze vormen een welkome afwisseling met de groothoek beelden. Details laten bovendien zien wat jou opvalt en en tonen een persoonlijke visie op de wereld.

Maar pas op: overzoom ligt op de loer.
Overzoom komt door teveel inzoomen. Dan maak je de uitsnede te klein. Snij je aan de randen net te veel weg. Of raak je zoveel context kwijt dat het niet meer duidelijk is waar de foto over gaat.

Bij groothoek is de valkuil te veel in beeld zetten. Bij tele is de valkuil te weinig in beeld zetten.

Zoom daarom niet teveel in. Check de randen voordat je de ontspanknop indrukt. Het is beter om voldoende ruimte rond het onderwerp te houden. Dan kan je de uitsnede later altijd nog aanpassen.

Zoom in op details	Overzoom: aan de bovenkant te krap gekaderd
Zoom in op details	Overzoom: te weinig context

Telelenzen geven soms te weinig scherptediepte

Als je met een telelens het onderwerp van dichtbij scherpstelt, wordt de achtergrond onscherp. Daarmee komt het onderwerp goed los uit de achtergrond. Het effect is dat het opvalt, dat alle aandacht naar het onderwerp gaat. In beeldtaal: wat scherp is, is belangrijk en minder scherp is is minder belangrijk.

Pas op voor te weinig scherptediepte. Met telelenzen is de scherptediepte (de diepte die scherp is) kleiner dan met groothoeklenzen. Scherptediepte komt alleen tot haar recht als je niet te ver van het onderwerp staat en er voldoende ruimte tussen onderwerp en achtergrond zit.
Sta je ver van je onderwerp of begint de achtergrond direct achter het onderwerp, dan komt komt het onderwerp niet goed los uit de achtergrond.

Onderwerp op een paar meter Maakt achtergrond onscherp	Onderwerp ver weg Maakt achtergrond minder onscherp
Achtergrond ver achter onderwerp Maakt achtergrond onscherp	Achtergrond te dicht achter onderwerp Maakt achtergrond minder onscherp

Achtergrond is toch niet groot genoeg

Telelenzen trekken de achtergrond naar voren waardoor het groter in beeld komt. Tele biedt je daarmee de optie om bergen veel groter en imposanter op de foto te zetten dan groothoek.

De valkuil is dat je niet genoeg tele gebruikt. Kijk maar naar de voorbeelden. Zie je dat het verschil tussen 52 en 122 mm enorm veel invloed heeft op de grootte van de bergen in de achtergrond. Beide foto's zijn vanuit hetzelfde standpunt genomen.

In het tweede voorbeeld ben ik naar achter gelopen om de boot in beeld te houden. Zie je dat het subtiele verschil tussen 56 en 69 mm al invloed heeft op de grootte van de bergen in de achtergrond. Kan je nagaan hoe indrukwekkend die waren geweest als ik 133 of 200 mm had gebruikt. Maar dan had ik wel een heel eind naar achter moeten lopen om de boot op de voorgrond even groot in beeld te houden. Vergeef me mijn luiheid.

52 mm	122 mm vanuit zelfde positie
56 mm	69 mm naar achter gelopen

De foto voelt afstandelijk

Het kracht van groothoek is dat je er foto’s mee kan maken die de kijker het gevoel geven deel uit te maken van de scène. Alsof ze er zelf bij zijn. Ze roepen een intieme, betrokken, directe ervaring op.

Dat is veel lastiger met een telelens, waar je als kijker, net als de fotograaf, meer op afstand staat. Afstandelijkheid is dan ook een notoire valkuil. Tele maakt het lastig om je betrokken te voelen bij wat je ziet.

Dat kan je vaak oplossen door het onderwerp groter in beeld te zetten. Maar dan heb je wel een onderwerp nodig dat bij de kijker gevoelens oproept.

Onderwerp klein: oogt afstandelijk	Onderwerp groter: roept meer gevoel op
Klein en afstandelijk	Groot en meer betrokken